Ταυτίζοντας τη νέα γνώση με αίρεση, κάνεις την ορθοδοξία συνώνυμη της άγνοιας.

DESIDERIUS

Έχουμε ήδη θρησκεία για να μας κάνει να μισούμε, αλλά όχι αρκετή για να μας κάνει ν’ αγαπάμε ο ένας τον άλλο.

ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΣΟΥΪΦΤ

Τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στον κόσμο δε μπορούν να λυθούν με το επίπεδο σκέψης που τα δημιούργησε.

ALBERT EINSTEIN

Οι ουρανοί

Δεν ξέρω γιατί, αλλά όλα τα θρησκευτικά συστήματα θέλουν το Δημιουργό και κριτή να είναι στον ουρανό (ή έστω σε κάποια απρόσιτη κορυφή κάποιου βουνού για τους Ολύμπιους π.χ.). Τον θέλουμε να μας παρακολουθεί από ‘κεί, να μας φακελώνει, και να μας απειλεί ότι έτσι και κατέβει, θα μας κάνει ένα DNA για να διακρίνει αμνούς από ερίφια. Βέβαια για τους πιο συνειδητοποιημένους πιστούς, τα πράγματα είναι περισσότερο φιλοσοφημένα και ξέρουνε ότι το Δημιουργό τον έχουν μέσα τους και παντού καθημερινά, ακούει στο όνομα συνείδηση, και ότι αυτή τελικά επιβραβεύει ή ανάλογα επικρίνει για τις συμπεριφορές τους.

Κατά τα δόγματα λοιπόν κάπου εκεί στους ουρανούς κατοικεί το καλό και τελειώνονται οι αξίες. Και ο άνθρωπος “άνω θρώσκει” στην προσπάθειά του να τελειωθεί. Κοιτάζει ψηλά να εντοπίσει τις αξίες και αφού τις προσδιορίσει, να χαράξει το δρόμο για την προσέγγισή τους.

Αυτή την ίδια μακέτα ωστόσο τη βρίσκω πολύ βολικιά για να αναπαραστήσω την αέναη αναζήτηση του επιστήμονα ή του φιλόσοφου ανθρώπου για την αλήθεια του κόσμου. Υπάρχει και εδώ ένας ουρανός, ένα στερέωμα, που πάνω του είναι καρφιτσωμένες οι διάφορες έννοιες που κατά καιρούς μας απασχολούν, παλιές ή καινούργιες ή και μελλοντικές. Ο άνθρωπος λοιπόν  με τα μέσα που κατά περίπτωση διαθέτει και κυρίως με το νου του, προσπαθεί να διανύσει τις αποστάσεις που τον χωρίζουν απ’ αυτές. Για μερικές απ’ αυτές τα έχει καταφέρει, για κάποιες άλλες είναι στη διαδικασία προσέγγισης, ενώ για πολλές άλλες είναι κάπου χαμένος, αναζητώντας τον προσανατολισμό του. Υπάρχουν βέβαια και κάποιες που κάθε τόσο ξεφυτρώνουν από ‘κεί που δεν τις περιμένεις. Αυτός ο χαμός είναι που κάνει ηδονικό το παιχνίδι της αναζήτησης της επιστήμης και της φιλοσοφίας.

Στους αρχαίους πολιτισμούς φαίνεται πως αυτοί οι ουρανοί, (θρησκείας, επιστήμης, φιλοσοφίας) δεν ήταν ξεκάθαρα χωρισμένοι. Βλέπουμε π.χ. τους αρχαίους Έλληνες να δημιουργούν το δωδεκάθεο, σαν ένα δομημένο επιστημονικό σύστημα, αντιστοιχώντας σε κάθε θεό κάτι σαν αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε επιστημονικό κλάδο. Συνόψιζαν σε κάθε θεότητα το σύνολο των σχετικών με το συγκεκριμένο κλάδο γνώσεων της εποχής, και μάλιστα προσδιόριζαν όχι μόνο τα όρια και το γνωστικό πεδίο καθενός, αλλά επεκτείνονταν και με συγγενολόγια για τους συσχετισμούς μεταξύ των επιστημών. Δημιούργησαν έτσι ένα ενοποιημένο σύστημα αρχών που κάλυπτε θρησκεία, επιστήμη και φιλοσοφία. Όπου χρειάστηκε, για την ολοκλήρωση του συστήματος, δημιούργησαν ημίθεους ή επιτελικούς σχηματισμούς (τιτάνες, γίγαντες, μούσες, κ.λ.π.).

Ακολουθούν οι κατακτητικοί ανταγωνισμοί, λειτουργεί η δυναμική των αυτοκρατοριών της εποχής, και γιγαντώνονται οι ρατσιστικές διακρίσεις. Ωριμάζει έτσι το κλίμα και έρχεται το πλήρωμα του χρόνου για την εμφάνιση του χριστιανισμού. Άμεση συνέπεια ήταν η παρακμή και αναστολή της επιστημονικής εξέλιξης, ενώ η πολιτισμική κάνει στροφή προσαρμοζόμενη στο χριστιανικό ιδεώδες. Είναι γνωστά τα δεινά στα οποία περιήλθε ο τότε γνωστός κόσμος, με τις σταυροφορίες και το μαύρο μεσαίωνα.

Η επιστήμη περιήλθε στα χέρια των ιερατείων που την κρατούσαν προνομιακά εφτασφράγιστη, ενώ “η πυρά” ανέμενε όποιον τολμούσε να διατυπώσει ελεύθερα κάποια σχετική άποψη. Τα δόγματα και ο μυστικισμός έφεραν την ανθρωπότητα εκατοντάδες χρόνια πίσω. Στη συνέχεια, και με θρυαλίδα το αρχαίο ελληνικό πνεύμα αρχίζουν να εμφανίζονται τολμηρά μυαλά για να ξαναανακαλύψουν αλήθειες και αρχές που είχαν διατυπωθεί δύο χιλιάδες χρόνια πριν, από τους κλασσικούς μας, (και όχι μόνο, για να είμαστε δίκαιοι).

Ανυπολόγιστη η ζημιά. Και πέρα απ’ αυτό φαίνεται να ‘γινε λάθος ξαναξεκίνημα. Προχώρησαν με εκπληκτικούς ρυθμούς οι εφαρμοσμένες όπως λέγονται επιστήμες, αλλά δεν ακολουθήθηκαν με ανάλογους ρυθμούς από τις θεωρητικές (ανθρωπιστικές, κοινωνιολογικές ή φιλοσοφικές επιστήμες). Βρίσκεται έτσι σήμερα ο άνθρωπος να έχει στα χέρια του μια τεράστια και επικίνδυνη δύναμη, (την τεχνολογία), χωρίς την ηθική γνώση της διαχείρισής της. Συσσωρεύει μέρα με τη μέρα αδιέξοδα που η τεχνολογία τα δημιουργεί αλλά αδυνατεί να τα αντιμετωπίσει. Οι όποιες ελπίδες λοιπόν εναποτίθενται στην πρόοδο των ανθρωπιστικών επιστημών και τον εκσυγχρονισμό της θρησκείας. Μόνη διέξοδος είναι η ηθική μόρφωση του ανθρώπου. Ειδικά η ανάγκη εκσυγχρονισμού της θρησκείας, της εκκλησίας και των λειτουργών της, είναι επιτακτικότερη από ποτέ. Δεν είναι καθόλου υπερβολή ο ισχυρισμός ότι πληθαίνουν οι χώροι στους οποίους η παρούσα δομή της λειτουργεί αρνητικά. Κάνει κακό δηλαδή.

Ας ελπίσουμε λοιπόν, μέσα από την πρόοδο των ανθρωπιστικών επιστημών και τον εκσυγχρονισμό των θρησκειών, να εκπαιδευτούν επιδέξιοι χειριστές αυτού του μεγάλου αγαθού της σημερινής και της επερχόμενης γνώσης.

Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Είμαστε υποχρεωμένοι να το ελπίζουμε.

Σημείωση:

Στο παραπάνω κείμενο, ο όρος “επιστήμη” αναφέρεται στις ταξινομημένες κατά γνωστικό πεδίο και περιεχόμενο γνώσεις, και μόνο κατ’ αυτή την έννοια διακρίνεται από τη φιλοσοφία για την οποία έχει διατυπωθεί η χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης άποψη: “Πασών των επιστημών ηγεμών εστί η φιλοσοφία”