Βρισκόμαστε στο δίλημμα μεταξύ της λαχτάρας να μάθουμε, και της απελπισίας να γνωρίζουμε.
FRANSOIS SAGAN
Η επιστήμη χωρίς τη θρησκεία είναι κουτσή.
Η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή.
ALBERT EINSTEIN
Δεν είναι αναγκαίο να ξέρουμε τις αρχές του σύμπαντος, αλλά να θέλουμε να τις γνωρίσουμε.
Ο πολιτισμός μας δεν εξαρτάται από κανέναν ιδιαίτερο τομέα γνώσης, αλλά από την προδιάθεσή μας να λαχταράμε τη γνώση.
GEORGE F. WILL
Θρησκεία όπως λέμε μυστήριο…
Εξ ορισμού η θρησκεία είναι μυστήριο. Το ανεξήγητο. Και λοιπόν; “Μη ερεύνα”;
“Ερεύνα” βέβαια, “ερεύνα”. Δεν κάνει κακό. Ίσα-ίσα. Είναι επιζήμια η άνευ όρων παράδοση σε όποια θρησκευτική δοξασία, και η τυφλή εναπόθεση στην απόλυτη και άκριτη πίστη, τόσο σπουδαίων και ανεξιχνίαστων πλευρών της ύπαρξής μας. Κάτι τέτοιο, θα κάλυπτε ίσως κάποιες εσωτερικές ανησυχίες, θα διαιώνιζε όμως την πνευματική μας ανεπάρκεια, μετατρέποντάς την σε πνευματικό τέλμα και μαρασμό.
Απλά πρέπει να ξεκαθαριστούν λίγο τα πράγματα. Και τα δύο είναι απόλυτα απαραίτητα σύμφωνα με τη συγκρότησή μας. Έχουμε κατά καιρούς δρασκελίσει αρκετά και μεγάλα βήματα στη διαδρομή προς τη γνώση. Και δεν ξέρω γιατί αλλά τo ‘χω νοιώσει ότι όσο βαδίζουμε, τόσο απομακρύνεται το τέρμα. Όταν ξέραμε λίγα, λίγα ήταν κι’ εκείνα που δεν ξέραμε. Κι’ όσο μαθαίνουμε, τόσο δεν ξέρουμε. Λες και πρέπει να μη διαταραχθεί η ισορροπία ανάμεσα σ’ αυτά που ξέρουμε και σ’ αυτά που δεν ξέρουμε, η ισορροπία δηλαδή της γνώσης και της άγνοιας. Μια πρόκληση, που καταλήγει να είναι ενδιαφέρουσα, ενισχύοντας την ανάγκη για αναζήτηση.
Ωστόσο, πέρα από την καθαρά θεωρητική πλευρά των πραγμάτων, υπάρχει η καθημερινότητα που απαιτεί την επιβίωσή μας πρωταρχικά, και με δεδομένη αυτή να αναζητήσουμε την τελείωσή μας. Μοιραζόμαστε ένα κόσμο που μας δάνεισε ο Δημιουργός, και μας εμπιστεύτηκε να τον διαχειριστούμε μόνοι μας, έτσι για να ‘χουμε κάτι να κάνουμε κι’ εμείς. Και επειδή ζούμε κοινωνικά θα πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα αρχών (τις ονομάσαμε ηθικές για να συνεννοούμαστε) που θα εξασφαλίζει σωστή και δίκαιη διαχείριση πόρων και θυσιών.
Δημιουργήσαμε τα διάφορα πολιτεύματα, άλλοτε ευφυή, άλλοτε πρόχειρα, άλλοτε δίκαια και άλλοτε σκοπιμοτήτων. Αποδείχθηκε στην πορεία ότι όπου δεν τα κατάφεραν, ήταν επειδή η εφαρμογή αυτών των αρχών δεν πήγαζε “εκ των έσω”. Έτσι, αναπτύχθηκαν και προσαρμόστηκαν οι διάφορες θρησκείες περισσότερο προς την κατεύθυνση της κάλυψης αυτού του κενού, εκμεταλλευόμενες τις περισσότερες φορές την αγωνία και το φόβο του ανθρώπου για ό,τι δεν ξέρει ή δε μπορεί να εξηγήσει.
Έστω κι’ έτσι όμως, είναι αναμφισβήτητα απαραίτητες και έχουν αναλάβει ένα τιτάνιο έργο, αυτό της θεραπείας του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, και λιγότερο του υπόλοιπου κόσμου τον οποίο απλά θεωρούν δεδομένο και “εν σοφία ποιηθέντα”. Συνηθίζουμε να το λέμε καλλιέργεια ψυχής. Τώρα, γιατί ψυχής, αυτό θα το δούμε με άλλη ευκαιρία.
Βέβαια, αν ο άνθρωπος είναι διατεθειμένος να αποδεχθεί τα θρησκευτικά κηρύγματα σα βάλσαμο ψυχής, δεν εννοεί με τίποτε να παραιτηθεί της περιέργειας για το τι και το πώς του “γύρω” του και του “μέσα” του. Και δεν είναι μόνο περιέργεια. Προσπαθεί και να βολευτεί καλύτερα στο κονάκι του. Δε σταματά ποτέ -και καλά κάνει- να ερευνά το κάθε τι. Κάνει παρατηρήσεις, πειραματίζεται, υποθέτει, διαλογίζεται, και συγκεντρώνει γνώσεις. Όταν κρίνει ότι κάποιες από αυτές είναι αρκετές και έχουν κάποιο κοινό στοιχείο, τις καταγράφει, τις ταξινομεί, τις βάζει σ’ ένα κουτί και τις λέει επιστήμη.
Από ‘κει κι έπειτα στο ίδιο κουτί ξαναβολεύει ότι παρόμοιο προκύψει, και μερικές φορές μάλιστα δε διστάζει να αντικαταστήσει κάποιο παλιό περιεχόμενο του κουτιού από κάτι νεότερο που του ‘ρχεται καλύτερα.
Καταλήγοντας, με βάση τα παραπάνω, αρκούν αλλά και είναι απαραίτητες τρεις βασικές αρχές που θα πρέπει να κυβερνούν τον άνθρωπο στην πορεία του και στην αναζήτησή του:
Ηθική αρχή: Μην κάνεις ότι δεν θα ήθελες να σου κάνουν
Φιλοσοφική αρχή: Παν μέτρον άριστον
Μεθοδολογική αρχή: Μη δέχεσαι τίποτε απλά επειδή σε βολεύει, αλλά και μην απορρίπτεις τίποτε απλά επειδή δεν το καταλαβαίνεις.