Μέχρι τώρα, ο άνθρωπος εναντιωνόταν στη φύση.
Από ‘δω και ‘μπρος εναντιώνεται στη φύση του.
DENIS GABOR
Ο Θεός έκανε τον πρώτο κήπο και ο Κάϊν την πρώτη πόλη.
ABRAHAM COWLEY
Στη φύση δεν υπάρχουν ούτε ανταμοιβές, ούτε τιμωρίες. Υπάρχουν συνέπειες.
ΡΟΜΠΕΡΤ ΙΓΚΕΡΣΟΛ
Οικολογική δυσαρμονία
Για πρώτη φορά στην ιστορία του ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με πραγματικό υπαρξιακό πρόβλημα. Κι αν οι δεινόσαυροι υπήρξαν θύματα του συγυρίσματος του σύμπαντος, τούτος εδώ απλά -τουλάχιστον αυτή τη φορά- καλείται να εκτίσει την ποινή του εγκλήματός του.
Και βέβαια μιλάμε για το οικολογικό ζήτημα. Ένα ζήτημα που είναι η περιβάλλουσα των υπόλοιπων σύγχρονων προβλημάτων, δηλαδή οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, ηθικών, κ.λ.π. Γιατί όλ’ αυτά τα προβλήματα, το καθένα με τον τρόπο του, συνέβαλαν στη δημιουργία του, αλλά και επηρεάζονται από την εξέλιξή του. Ουσιαστικά δηλαδή, καταλήγουμε σε ένα και μόνο ‘οικουμενικό’ πρόβλημα, και αυτό είναι το οικολογικό ζήτημα.
Και όπως όλα τα προβλήματα, έτσι κι αυτό ακολούθησε μια εξελικτική πορεία, γεννήθηκε, αναπτύχθηκε, ωρίμασε. Την αφετηρία του έχει στην αρχή της εξέλιξης του ανθρώπου. Ο πλανήτης που μας φιλοξενεί, κατοικείται από μια πολυποίκιλη κοινωνία, που τη λέμε οικοσύστημα. Αυτό το οικοσύστημα, ο Δημιουργός του, το κυβερνά με ένα ιδιότυπο πολίτευμα, που όμοιό του, δεν κατάφερε ο πρώτος πολίτης του να αντιγράψει μέχρι σήμερα. Νομίζω ότι αν ψάξουμε να του δώσουμε ένα όνομα, αυτό δε θα ‘ταν δημοκρατία, δικτατορία, ολιγαρχία, μοναρχία, αξιοκρατία, ή ότι άλλο έχει δοκιμαστεί και εφαρμοστεί κατά τόπους και χρόνους από την ταλαίπωρη ανθρωπότητα.
Θα το λέγαμε ίσως αρμονία. Ναι, αρμονία. Τα λέει όλα.
Και κοίτα να δεις… η αρμονία και το ανεφάρμοστο έχουν την ίδια ρίζα.
Η επέμβαση του ανθρώπου σ’ αυτό το πολίτευμα ξεκίνησε από τότε που έβαλε στην υπηρεσία του τα άλλα ζώα, κάνοντάς τα οικόσιτα όπως τα λέμε σήμερα. Άλλα για να τρέφεται, άλλα για να ντύνεται, άλλα για να τον φυλάνε, να τον υπηρετούν, και άλλα για να τον βοηθάνε στον αλληλοσκοτωμό του. Γενίκευσε αυτή την τακτική του, “αυξανόμενος και πληθυνόμενος και πληρώσας την Γην και κατακυριεύσας αυτής“. Δυστυχώς όμως δεν ήταν αρκετά ώριμος για σωστή διαχείριση τέτοιων πόρων, και πάν’ απ’ όλα δεν ήταν γνώστης, “υπάκουος, υπηρέτης, και τηρητής του συντάγματος και των νόμων του κράτους“. Και μέσα στον ενθουσιασμό του και κυρίως στην απληστία του, δεν έβλεπε ότι η ευδαιμονία του προερχόταν από τις σάρκες του.
Φτάσαμε λοιπόν εδώ που φτάσαμε. Καταφέραμε να είμαστε το μόνο δυσαρμονικό χωριό στη συμπαντική επικράτεια. Κάποιοι, περισσότερο οξυδερκείς, αισθάνθηκαν τη μπόρα που έρχεται, σχετικά ‘νωρίς. Αρχικά θεωρήθηκαν ρομαντικοί. Αμέσως μετά επικίνδυνοι. Επικίνδυνοι, γιατί θα ‘κοβαν τη μαγιονέζα για πολλούς. Σιγά-σιγά πλήθυναν. Εξακολουθούν όμως να παραμένουν ελάχιστοι. Ωστόσο το ζήτημα δυστυχώς δεν είναι αυτό. Είναι και παραμένουν αναποτελεσματικοί. Και βέβαια δε φταίνε οι ίδιοι, και ούτε είναι λίγος ο αγώνας που κάνουν οι συμμετέχοντες. Απλά είναι η προδιαγραφή του προβλήματος τέτοια.
Η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε όποτε επιχείρησε να βασιστεί αποκλειστικά στην παιδεία των μελών της. Σαφέστατα και είναι όχι μόνο χρήσιμος, αλλά και απαραίτητος συντελεστής αντιμετώπισης προβλημάτων η παιδεία του πολίτη. Δυστυχώς όμως, όχι πάντοτε και επαρκής.
Η παιδεία, ή αλλιώς η διαμόρφωση και καλλιέργεια της συνείδησης, χρειάζεται εκεί που το ένστικτο από μόνο του δεν αρκεί, ή ακόμα χειρότερα, εκεί που πρέπει να γίνει κάτι κόντρα σ’ αυτό. Το ένστικτο ωστόσο, είναι φτιαγμένο να λειτουργεί μόνο προς το συμφέρον αυτουνού που το κουβαλά. Όταν όμως λέμε παιδεία, εννοούμε ότι -για να μην είναι περιττή- ο παιδευόμενος θα πρέπει να κάμει κάτι που δε θα το ‘κανε έτσι κι αλλιώς αυτόματα, δηλαδή να κάμει κάτι που δε θα το εξασφάλιζε το ένστικτό του. Να παραιτηθεί άρα, ή έστω να μοιραστεί με άλλους (με συνέπεια να μειωθεί το μερίδιό του), κάποιο από τα συμφέροντά του. Ακόμη κι αν αυτό μεταφράζεται στο να βάλει απλά φρένο και έλεγχο στην ασυδοσία του ή την αδιαφορία του για τους υπόλοιπους, πρώην, νυν και μετά.
Στο σημείο αυτό, θ’ ακουγόταν ίσως υπερβολή το να ισχυριστούμε ότι τέτοια ζητήματα, σαν το οικολογικό, υποφέρουν από το “σύνδρομο της αλυσίδας”, ωστόσο είναι απόλυτα ρεαλιστικό να υποστηρίζουμε ότι επηρεάζονται. Η αλυσίδα είναι ένα θαυμάσιο εργαλείο, που καταφέρνει να τραβήξει ή να στηρίξει ένα σωρό καταστάσεις, αλλά που αρκεί η αστοχία ενός και μόνο κρίκου της για να την εξουδετερώσει και να την κάνει ανενεργή. Παθαίνει τη ζημιά που προκαλεί σε μια ομάδα με κοινό στόχο η προδοσία.
Έχουμε ήδη γίνει μάρτυρες της αποτυχίας των μέχρι σήμερα ευρύτερων προσπαθειών και γιατί όχι “υποκρισιών”, με τη μορφή διάφορων Kyoto. Κάποιοι κρίκοι αποδεικνύονται εκτός προδιαγραφών και κατώτεροι των περιστάσεων. Και σπάει η αλυσίδα.
Η παιδεία λοιπόν του πολίτη σ’ αυτό το ζήτημα είναι απαραίτητη. Τουλάχιστον για να πάψει να βλέπει τους ευαίσθητους σαν γραφικούς, αλλά και κυρίως για να αντιληφθεί το πρόβλημά του και να γίνει πιο απαιτητικός και, αν χρειαστεί, μαχητικός.
Είδαμε ωστόσο ότι αυτό από μόνο του δε φτάνει ή ακυρώνεται. Θα πρέπει επί τέλους για το συγκεκριμένο ζήτημα να εφαρμοστεί ένα οικουμενικό πολίτευμα, αυτό που προηγουμένως αποκαλέσαμε αρμονία, και που η ομαλή λειτουργία του θα εξασφαλίζεται από ένα αναλόγου προσανατολισμού, εμβέλειας και αποστολής σύνταγμα. Ένα σύνταγμα που θα περιλαμβάνει μάλιστα όχι μόνο άρθρα “παιδείας”, αλλά και “πειθούς”.
Τρέχοντας όμως.